Lễ Đức Mẹ dâng mình vào đền thánh
- Lễ ngày 21 tháng 11
Lễ Dâng Đức Maria vào Đền Thánh nảy sinh bên Đông Phương, rồi mãi sau này mới lan sang Tây Phương. Bên Đông Phương ngày lễ bắt nguồn từ Giêrusalem, kỷ niệm biến cố tại chính các nơi thánh nguồn gốc. Tài liệu đến với chúng ta không cho phép làm sáng tỏ thời gian khởi đầu của ngày lễ.
Tài liệu thứ nhất được biết tới quy chiếu về việc dâng kính một nhà thờ, do hoàng đế Giustiniano (527-565) cho xây ngày 22 tháng 11 năm 543 gần Đền Thờ. Sử gia Procopio của hoàng đế đã để lại một miêu tả chi tiết nhà thờ và các vất vả mà các nhà kiến trúc phải gánh chịu trong việc định vị trí cho nhà thờ.
Các đào bới khảo cổ đã cho phép xác định chiều kích ngôi nhà thờ dài 85 mét rộng 65 mét, với nhà trọ cho khách, các phòng ốc khác và khu vực này đã là một trong các xây cất đáng kính nể nhất thời Bisantin tại Palestina. Nhưng năm 614 nhà thờ bị người Hồi phá hủy, và một phần lớn chất liệu được dùng để xây các đền thờ hồi giáo trên chỗ của Đền Thờ Giêrusalem xưa kia đã bị phá hủy như còn thấy ngày nay.
Sử gia Procopio kể lại như sau: “Tại Giêrusalem hoàng đế Giustiniano thánh hiến cho Đức Trinh Nữ một đền thánh chưa từng có, mà những người địa phương gọi là ”Nhà Thờ Mới”. Từ mới dùng để phân biệt nhà thờ này với nhà thờ đã có trước kia, nằm ở phía đối diện gần Hồ Bếtdatha kính nhớ sinh nhật Đức Maria trong nhà của thánh nữ Anna, thân mẫu Người.
Nơi chốn xem ra không phải là tình cờ, bởi vì nhà thờ được xây trên vài nơi thuộc đền thờ, nơi người ta cho rằng Đức Maria đã sống giữa thời gian dâng mình vào Đền Thánh và lễ nghi đính hôn sau đó với ông Giuse.
Sau ngày thánh hiến Nhà Thờ Mới lễ này xem ra đã duy trì trong một thời gian tính cách địa phương hạn chế, và có nguy cơ bị lãng quên, sau khi đền thờ bị người Hồi phá hủy. Đây là lý do giải thích tại sao sách Kanonario Georgiano thường phản ánh trung thực các thói quen địa phương tại Giêrusalem hồi thế kỷ thứ VII lại không nhắc gì tới lễ, và tại sao thánh Gioan Damasceno qua đời năm 749 lại đã không giảng bài náo về lễ Dâng Đức Mẹ vào Đền Thờ, mà chỉ hạn chế nhắc tới giai thoại sinh nhật Đức Maria trong một bài giảng (PG 96,672) và trong bài giảng thứ nhất về biến cố Đức Mẹ ngủ (PG 96,708).
Nó cũng cắt nghĩa tại sao thánh Giáo Hoàng Sergio I (687-701) đã khiến cho các lễ Thanh Tẩy, Truyền Tin, Ngủ và Sinh Nhật của Đức Mẹ được cử hành một cách trong thể hơn, mà đã lại không làm như thế với lễ Dâng Đức Maria vào Đền Thờ.
Giáo Hội tại Costantinopoli đã cử hành lễ này khi nào? Romano il Melode sống tại Costantinopoli vào thời hoàng đế Giustiniano, cử hành biến cố dâng Đức Maria vào Đền Thánh cùng với ngày sinh trong một thánh thi gồm 11 phiên khúc.
Sự kiện này chứng minh cho thấy biến cố dâng Đức Maria vào Đền Thờ đã được cử hành cùng với lễ Sinh Nhật của Người, được coi là biến cố quan trọng hơn. Việc xác nhận rõ ràng đầu tiên của ngày lễ riêng này đến từ thánh Germano, thượng phụ thành Costantinopoli trong các năm 715- 730, với ít nhất hai bài giảng (PG 98,291-320).
Năm 1170 khi chú giải tác phẩm Nomocanone của Fozio và quy chiếu Simeone Metafrasta, Teodoro Balsamone là người đã xác nhận sự nghiêm chỉnh của tin tức này, đồng ý thiết lập rằng theo truyền thống lễ Dâng Đức Maria vào Đền Thờ đã được thành lâp tại Costantinopoli năm 730.
Từ đó xem ra lễ đã được phổ biến một cách nhanh chóng. Nó được nhắc tới trong Lịch palestino-georgiano thuộc thế kỷ thứ X. Các tượng ảnh thánh đặc biệt của vùng Tiểu Á, nhất là tại Capadocia, chứng minh cho thấy lễ Dâng Đức Maria vào Đền Thánh được mừng kính trong vùng ngay từ thế kỷ thứ IX. Lễ cũng hiện diện trong tác phẩm Monologio của Basilio II và trong nhiều sách bài đọc khác.
Năm 1166 Hiến chế của Manuele I Comeno chỉ định lễ thuộc lễ bậc nhất (PG 133,756). Sau này Giorgio Codino ( 1450), kể nó trong số các lễ phải được cử hành một cách trọng thể (PG 157, 25-122).
Liên quan tới các bài giảng về lễ chúng ta có một nền văn chương thuyết giảng phong phú. Có thể tìm thấy chúng trong bút tích của các giáo phụ như Gregorio Nisseno ( 394), Gregorio Nazianzeno ( 390), Giovanni Crisostomo ( 407), Epifanio (+ 403) vv... Nhưng ngoài chuyện chắc chắn là không trung thực, các bút tích này hạn chế trong việc nhắc tới giai thoại dâng Đức Maria vào Đền Thờ, nhưng không nói tới lễ mừng.
Các tài liệu copte được gán cho Cirillo thành Giêrusalem và Demetrio thành Antiokia, cũng thế. Tài liệu đích thực đầu tiên bắt nguồn từ thánh Germano thành Costantinopoli như đã nói trên đây. Ít nhất có ba bài giáng được gán cho Andrea đảo Creta (+ 740).
Sau đây là các vị đã cử hành lễ Dâng Đức Maria vào Đền Thánh hồi thế kỷ thứ IX: Tarasio, Thượng phụ thành Costantinopoli (+ 806; PG 98,1481-1500), Basilio thành Filippi, và Giorgio thành Nicomedia là người đã để lại ít nhất ba bài giảng lễ (PG 100,1401-1456) và có lẽ đã tổ chức các bài đọc của ngày lễ.
Vào thế kỷ thứ X người ta thấy có các bài giảng của Pietro thành Argo, Leone VI Người Khôn Ngoan (PG 107,129-144). Trong thế kỷ XI có các vị khác như Michele Psellos (+ 1079), Giacomo Moncao (PG 127,600-633) và Teofilatto di Ocrida (Pg 126,129-144). Trong thế kỷ XII có một bài giảng của Teodoro Prodromo (PG 133,1177-1178), một bai giảng và hai bài giáo lý của Neofito Il Recluso (1134-1220).
Trong thế kỷ XIV có nhiều bài giảng của Giovanni Gabras (+ 1330), Gregorio Palamas (+ 1359), Antonio thành Larissa (+ 1360), Niceforo Tổng Giám Mục Rodi (+ 1370), Isidoro Glabas Tổng Giám Mục Tessalonica (PG 139,40-72). Cũng không thiếu các bài giảng sau biến cố thành Costantinopoli sụp dổ, còn thêm rất nhiều bài giảng khác của tác giả hy lạp, nga và của những vị khác thuộc các Giáo Hội hy lạp hay các Giáo Hội khác.
Tác phẩm của Fresco (1486) trưng bày tại Santa Maria Novella, Florence