Nói đến loài Khỉ người ta nghĩ ngay đến đặc tính của nó là luôn biến động. Ví nó hầu như luôn chạy nhảy chuyền đu nhanh lẹ thoăn thoắt từ chỗ này sang chỗ khắc, từ cành cây này sang cành cây khác.
Nói đến loài Khỉ ta hình dung ngay đến loài thú động vật sinh sống trong rừng, có bốn chân, có móng chân nhọn, hai chân trước tựa như hai tay người dùng để cầm, hái bẻ lá cây, bóc hoa trái cây làm thức ăn.
Nói đến loài Khỉ người ta tưởng tượng ra con thú vật có lông bao phủ khắp thân mình với đuôi dài, và bộ mặt hao hao giống như hình bầu dục cùng nhăn nhó khó thương. Nhưng con Khỉ mẹ luôn ẵm con của nó trên mình hay cho con nằm ôm dưới bụng. Hình ảnh này diễn tả tình yêu thương tình mẫu tử bảo vệ con rất đậm nết cùng cảm động.
Theo tập tục văn hóa âm lịch bên vùng Đông Nam Á Châu, trong có nước Việt Nam, loài Khỉ là con vật biểu tương thứ 9. cho một năm trong một Giáp 12 năm. Và con vật nay có tên văn chương là Thân.
Năm Âm lịch mới lần này, đến lượt loài Khỉ đại diện có tên Bính Thân cho cả năm. Chú Khỉ bắt đầu mùa Xuân Bính Thân vào ngày Mùng Một Tết Nguyên Đán, nhằm ngày 08.02.2016 Dương lịch.
Trong Kinh Thánh loài Khỉ được Thiên Chúa tạo dựng chung cùng với những loài thú động vật khác trong công trình sáng tạo thiên nhiên vào ngày sáng tạo thứ năm. (St 1, 20-23).
Loài Khỉ trong Kinh Thánh chỉ được nói đến như tặng vật đem dâng tiến Vua Salomon ( 1 Sách Các Vua 10,22 và 2 Sách Biên niên sử 9,21).
Trong kho tàng văn hóa của nhân loại có Hình hoặc tượng ba con Khỉ với ba tư thế khác nhau ngồi cạnh nhau muốn nóí lên sự khôn ngoan trong đời sống. Nhưng đâu là nguồn gốc phát sinh hình tượng ba con Khỉ này ?
Bên Âu châu từ xa xưa có ngạn ngữ: „ Audi, vide, tace, si tu vis vevere pace - nghe, xem, im lặng, nếu anh muốn sống trong hòa bình.“
Hình tượng ba chú Khỉ ngồi: một chú hai tay bịt hai tai, một chú hai tay bịt đôi con mắt và một chú hai tay bịt miệng có nguồn gốc bên Á Châu. Hình tượng cung cách ba chú Khỉ này muốn truyền đạt đi sự xử thế trong đời sống: không nhìn việc xấu, không nghe lời nói xấu, không nói điều xấu xa đê tiện.
Hình ba chú Khỉ trong tư thế không nhìn, không nghe, không nói được biết đến ở Âu châu vào khoảng cuối thế kỷ 19. từ nước Nhật truyền sang. Ở vùng Nikko bên nước Nhật Bản có ngạn ngữ: mi-zaru, kika-zaru, iwa-zaru - không nhìn, không nghe, không nói. Âm chữ „zaru" có ý nghĩa là „không“ , nhưng rất gần và dễ lẫn lộn với âm chữ „saru“ có nghĩa là „con Khỉ“. Có thể vì đó thay vì ý nghĩa „không“ nảy sinh ra âm chữ „Khỉ“. Và do đó tư thế của ba chú Khỉ ngồi bịt đôi mắt, bịt hai tai và bịt miệng được lấy làm biểu tượng cho ngạn ngữ khôn ngoan“ tôi không nhìn điều xấu, tôi không nghe điều xấu, tôi không nói điều xấu.“
Nhưng thực ra nguồn gốc của ba bức tượng với ẩn ý ba chữ không như sự khôn ngoan truyền tụng trong dân gian bắt nguồn từ Ấn Độ thời xa xưa hàng nghìn năm trước. Ở Ấn Độ có bức tượng Thần Vajrakilaya, vị Thần này có sáu tay, mỗi hai tay dùng để bịt đôi con mắt, đôi tai và miệng.
Tư tưởng khôn ngoan này được truyền sang Trung Hoa và nước Nhật cùng với học thuyết của Phật giáo.
Người Nhật qua hình ảnh biểu tượng ba chú Khỉ muốn đi sâu xa hơn: bịt mắt để dùng tâm trí mà nhìn, bịt tai để dùng tâm trí mà nghe và bịt miệng để dùng tâm trí mà suy nghĩ trước khi nói.
Những tư tưởng qua cách thế của ba chú Khỉ không chỉ là triết lý sống khôn ngoan, nhưng còn ẩn chứa hướng dẫn nếp sống tinh thần đạo đức nữa.
St. Exupery có suy tư trong tập truyện Cậu hoàng tử nhỏ: Nhìn bằng con mắt tâm hồn tốt hơn bằng con mắt thường!
Trong phúc âm Chúa Giêsu đã nói: „11 Không phải cái gì vào miệng làm cho con người ra ô uế, nhưng cái từmiệng xuất ra, cái đó mới làm cho con người ra ô uế.“ (Mt 15,11 )
Và đôi tai đểlặng nghe lời Chúa nói trong tâm hồn: „ Sáng sáng Người đánh thức, Người đánh thức tôi đểtai tôi lắng tai nghe. “ ( Isaia 50,4)
Có lý thuyết cho rằng loài Khỉhình thểhao hao trông giống người cùng có đặc tính, cách sống hoạt động cũng tựa như con người, nên đưa ra gỉa thuyết „ con người bởi Khỉ?“.
Giảthuyết này không phù hợp với đức tin Công giáo. Con người là hình ảnh Thiên Chúa do Thiên Chúa tạo dựng nên có thân xác và linh hồn.
Con người là cao điểm, là triều thiên trong công trình tạo dựng của Thiên Chúa ( St 1,27-28). Và loài người được Chúa Giêsu Kitô, Con Thiên Chúa cứu chuộc cho khỏi tội nguyên tổ.
Con người được Thiên Chúa phú ban cho lý trí biết suy nghĩ, biết phân biệt phải trái, xấu tốt, có óc sáng tạo, chứkhông là loài chỉbiết bắt chước như loài khỉ.
Khỉ là loài thú động vật do Thiên Chúa tạo dựng nên vào ngày tạo dựng thứnăm trong khu vườn sáng tạo thiên nhiên của Thiên Chúa thôi.
Loài khỉcó thểcó bộóc thông minh. Nhưng chúng không sáng tạo được, mà rất nhậy biết bắt chước làm theo, cùng sống theo bản năng của loài thú vật trong rừng thiên nhiên.
Trong dân gian hình ảnh con Khỉcũng được dùng đểdiễn tảđiều không mấy thiện cảm, hay cũng có thểlà lời mắng yêu nhẹnhàng đượm nét vui vui, khi ai đó làm điều gì liến thoáng bắt chước náo động là „ đồkhỉ!“.
Cung chúc tân Xuân
Tết Nguyên Đán Bính Thân.
Lm. Daminh Nguyễn ngọc Long