1) Về đời Hùng Vương thứ sáu, dân chúng khắp đất nước Văn Lang đang sống trong cảnh thái bình, thịnh vượng. Núi Tản Viên vươn cao ngọn lên tận mây xanh. Sông Hồng cuồn cuộn chảy không ngừng ra biển. Thuyền bè buôn bán ngược xuôi đi khắp mọi nơi. Những cánh đồng lúa xanh non trải dài ra đến tận chân trời.
1) In the reign of King Hùng Vương the Sixth, Văn Lang was a peaceful and prosperous country. The Tản Viên mountain rose high up to the cloud. The Hồng river flowed continuously to the ocean. Boats was carrying goods to everywhere. Paddy fields extended to the horizon. People were happy.
2) Bỗng nhiên bọn giặc Ân từ phương Bắc tràn xuống. Chúng cướp của, đốt làng, chém giết thanh niên trai tráng cùng các cụ già và trẻ nhỏ. Đi tới đâu là chúng gieo rắc tội ác dã man tới đó. Toàn thể đất nước bị lâm vào cảnh đổ nát, điêu tàn, hoang vắng. Dân chúng khổ sở vô cùng.
2) Then suddenly, from the North came the Ân invaders. On their war paths, they burned down cities, murdered innocent people and committed all kinds of cruel acts. They destroyed most of the country and made life miserable for the people.
3) Quân lính của nhà vua không sao chống nổi giặc. Hùng Vương cho sứ giả mang loa đi khắp mọi nơi để kêu gọi dân chúng và tìm người tài giỏi ra giúp nước. Thanh niên trai tráng tụ tập lại thành từng bọn để nghe lời kêu gọi của vua. Tuy nhiên người anh hùng cứu nước mà toàn dân mong đ(r)i vẫn chưa thấy đâu...
3) The army of the king could not stop the enemy. King Hùng Vương sent messengers everywhere, trying to find someone who could drive the Ân invaders out. Young men gathered around those messengers, and listened to the appeal of the king. But the hero who could save the country was nowhere to be seen.
4) Trong khi đó ở làng Phù Đổng, có một cặp vợ chồng già hiếm muộn, cầu xin mãi mới sinh được một cậu con trai. Cậu bé này được đặt tên là Gióng. Ngay sau khi lọt lòng mẹ ra, Gióng chỉ nằm thẳng ở trên giường. Đã ba năm rồi mà Gióng vẫn nằm không cười, không nói và cũng không hề cử động được chân tay.
4) At the time, in the village of Phù Đổng, lived an old couple who were childless. After much praying, they finally had a baby son named Gióng. After birth, Gióng just lay there on the bed. For over three years, he still lay there. He would neither move, smile nor say a word.
5) Một hôm sứ giả của nhà vua tới làng, tuyên đọc lời kêu gọi. Vừa nghe tiếng sứ giả, Gióng bỗng bò trộc dậy, bật nói thành tiếng và gọi: "Bố ơi! Mẹ ơi! Hãy ra mời sứ giả vào đây! Con muốn thưa chuyện cùng ông ấy!"
Dù kinh ngạc vô cùng, cụ già, cha cậu bé, cũng chạy ra đường mời sứ giả vào nhà, để gặp con mình.
5) One day the king's messenger came to the village. He started to read the appeal out loud. Hearing the messenger voice, Gióng sat up immediately. He said to his parents: "Dad! Mom! Please invite the messenger to come inside. I would like to talk to him." Although the father was very surprised at his son's sudden ability to talk, he rushed out to ask the messenger to come inside.
6) Khi vừa thấy sứ giả đến, cậu bé đã nói ngay: "Xin ông hãy về tâu vua đúc cho tôi một con ngựa sắt, một bộ áo giáp sắt cùng với một ngọn roi sắt. Có Những thứ đó, tôi sẽ dẹp tan bọn giặc Ân." Sứ giả nghe thấy cậu bé nói rõ ràng, to tát, liền vâng lời ngay và cúi đầu chào cậu bé rồi quay về kinh đô.
6) Seeing the messenger, Gióng told him: "Please return to the capital and tell the king to build for me an iron horse, an armor and an iron rod. With those things, I will defeat the Ân invaders." The words from the little boy sounded so clear and so powerful that the messenger quickly obeyed and went back to the capital.
7) Theo lời tâu bày của sứ giả, nhà vua ra lệnh cho lấy hết số sắt trong kho ra, rồi truyền gọi Những người thợ rèn giỏi ở khắp mọi nơi phải về kinh đô làm việc. Mọi người thay phiên nhau đốt lò, thổi lửa, kéo bể, rèn sắt, suốt mấy ngày đêm để sớm có khí giới cần thiết cho việc dẹp giặc.
7) At the request of the messenger, the king ordered that all iron from the royal warehouse be made available. He called in all good blacksmiths in the country to the capital. There, they worked day and night casting the iron. Then they made a huge horse, a large armor and a long rod of iron.
8) Trong thời gian đó, ở làng Phù Đổng, cậu bé Gióng càng ngày, càng ăn nhiều hơn. Dân chúng trong làng phải cùng nhau đem thêm cơm, thêm gạo tới giúp. Cậu bé ăn hết nồi cơm này tới nồi cơm khác, nên thân hình cao lớn lên như thổi. Chả mấy chốc cậu đã thành một chàng thanh niên khổng lồ...
8) During this time, at the village of Phù Đổng, Gióng started to eat. He ate more and more each day and he grew up very fast. People in the village had to bring more rice to feed Gióng who finished one large pot of rice after another. He finally grew up to be a giant.
9) Đến ngày đã hẹn, khí giới đúc xong được chở tới nhà Gióng. Bấy giờ cậu bé đã là một thanh niên khổng lồ vươn vai đứng thẳng người lên. Chàng mặc áo giáp sắt, tay cầm roi sắt và nhảy lên mình ngựa sắt. Quân lính nhà vua và trai tráng trong làng ùa chạy theo tới bên, reo hò ầm ỹ. Nhiều người xin với chàng để được cùng theo ra bãi chiến trường giết giặc.
9) Then came the day when the royal guards brought the iron horse, the armor and the rod to Phù Đổng. Gióng stood up, stretched his arms and put on the armor. He seized the rod and quickly mounted the iron horse. Soldiers and young men from village cheered loudly and followed him to the front.
10) Bị giật dây cương, con ngựa sắt khổng lồ chồm lên, lao mình về phía trước, miệng phun ra lửa và hí vang lừng. Từng đoàn quân lính và thanh niên chạy theo sau chàng kỵ sĩ. Họ vác cờ, cầm giáo. Họ vung gươm lên, thề quyết tiêu diệt quân thù.
10) Gióng rode off on his horse. The iron horse roared like thunders and breathed fire from its nostrils. Behind Gióng were soldiers and young men carrying swords and lances vowing to fight the enemies.
11) Vừa gặp giặc Ân, chàng kỵ sĩ đã xông vào chém giết. Ngựa sắt hí vang trời rồi phun lửa đốt cháy thành than mấy toán lính giặc. Gióng dùng roi sắt quật ngã từng đoàn quân địch khiến chúng bỏ chạy tán loạn. Thây giặc chết, nằm ngổn ngang trên khắp cánh đồng.
11) When he saw the enemies, Gióng sped forward, charging straight into to the Ân invaders. The fire from the nostrils of the iron horse burned many enemy soldiers to death. Gióng struck at the enemies with his iron rod. The enemy soldiers soon broke ranks and fled, leaving behind their dead and wounded.
12) Giặc gọi thêm viện binh tới. Chúng đưa Những viên tướng giỏi nhất ra để chống với chàng kỵ sĩ khổng lồ. Một mình trên lưng ngựa sắt, Gióng đã chiến đấu dũng mãnh lạ thường. Do đó mà ngọn roi sắt của chàng đang cầm ở trên tay để giết giặc, đã bị gãy.
12) The enemies called for more troops. They send their best warriors into the battle to fight off Gióng, the giant knight. On the horseback by himself, Gióng fought bravely and boldly. Thus, the iron rod in his hand broke and became useless.
13) Tới một rừng tre, Gióng lấy tay nhổ từng cụm tre lên để quật vào đầu giặc. Tên tướng giặc cuối cùng đã bị giết, cả bọn giặc Ân đều trừ xong. Theo truyền thuyết, thì sau này, từ Những bụi tre được Gióng nhổ lên để đánh giặc, đã mọc lên một loại tre mới, màu vàng vừa đẹp, vừa quý, gọi là tre Đằng Ngà.
13) Gióng pulled scores of bamboo trees from a nearby forest and used them to fight the enemies. When the trees broke, he pulled up others along the way. The last enemy was killed with those bamboo trees. The Ân invaders were finally defeated. According to legend from the bamboo tree that Gióng used to fight the enemy, there grew a new type of bamboo tree with the amber (yellow) color, very beautiful and precious. It is called Đằng Ngà bamboo.
14) Sau khi dẹp xong giặc Ân, Gióng ra lệnh cho quân lính trở về kinh đô báo tin mừng thắng trận lên Hùng Vương. Rồi chàng, một mình cưỡi ngựa sắt, nhằm ngọn Sóc Sơn cao vút mà phi lên tận đỉnh núi. Theo lời truyền lại thì ở đó, chàng cởi bỏ áo giáp sắt lại, rồi cưỡi ngựa sắt mà bay thẳng tuốt lên trời.
14) Gióng ordered his soldiers to return to the capital to bring the news of the victory to the king. Then Gióng rode his iron horse up Sóc Sơn mountain. People said that he left his armor there and rode the iron horse up to the heaven.
15) Giặc Ân đã trừ xong, Hùng Vương cho rằng cậu bé Gióng là thần, do trời sai xuống để cứu giúp dân chúng nước Văn Lang. Vua cho dựng đền thờ để ghi nhớ công ơn dẹp giặc, và phong cho cậu bé Gióng là "Phù Đổng Thiên Vương". Hiện nay ở làng Phù Đổng vẫn còn ngôi đền thờ và hàng năm dân chúng thường mở hội vào ngày 9 tháng Tư Âm lịch, gọi là hội Gióng.
15) King Hùng thought it was God who had sent Gióng down to save the country of Văn Lang. He built a memorial for Gióng and bestowed him the title "Phù Đổng Thiên Vương" (The Heavenly King from Phù Đổng). His memorial can still be found in the Phù Đổng village and every year there is a festival to honor him, on the ninth of April (lunar calendar).